Allergenen onder de loep
Een allergeen is een bepaalde stof welke bij mensen die er overgevoelig voor zijn een allergische reactie opwekt. Bij een voedselallergie worden tegen de eiwitten in bijvoorbeeld pinda’s of soja antistoffen aangemaakt door het lichaam. De eiwitten die deze allergische reactie veroorzaken worden ook wel allergenen genoemd.
Wettelijke allergenen
In de Europese wetgeving (Verordening (EU) Nr. 1169/2011, betreffende de verstrekking van voedselinformatie aan consumenten) worden 14 stoffen bestempeld als (zeer) allergeen.
- Glutenbevattende granen (tarwe, rogge, gerst, haver, spelt, khorasantarwe)
- Schaaldieren
- Eieren
- Vis
- Pinda
- Soja
- Melk (inclusief lactose)
- Noten (amandelen, hazelnoten, walnoten, cashewnoten, pecannoten, paranoten, pistachenoten en macadamianoten)
- Selderij
- Mosterd
- Sesamzaad
- Zwaveldioxide en sulfiet (E220 – E228) bij concentraties van meer dan 10 mg SO2 per kilo of liter
- Lupine
- Weekdieren
1. Glutenbevattende granen (tarwe, rogge, gerst, haver, spelt, khorasantarwe)
Korte introductie van: Glutenbevattende granen (tarwe, rogge, gerst, haver, spelt, khorasantarwe)
Er zijn verschillende soorten glutenbevattende granen (tarwe, rogge, gerst, haver, spelt, khorasantarwe). Als iemand overgevoelig reageert op de eiwitten (gluten) in deze granen noemen ze dat een glutenintolerantie, ook wel coeliakie genoemd. Coeliakie is een auto-immuunziekte waarbij de dunne darm beschadigd is door het eten van levensmiddelen die gluten bevatten.
Als er alleen overgevoelig wordt gereageerd op de eiwitten uit tarwe, wordt dit een tarwe-allergie genoemd.
De hoeveelheid van consumptie maakt bij zowel coeliakie als tarwe-allergie niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Soorten en alternatieve benamingen:
Tarwe, rogge, gerst, haver, spelt, khorasantarwe, durum, mout, gort.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Bakkerijproducten, pastasoorten, deegwaren, tortilla’s, vermicelli, couscous, bulgur, griesmeel, paneermeel, ontbijtproducten, bier, muesli, cruesli, bakmixen, seitan, sauzen, salades, kruidenmixen, gebak.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Rijstebloem, aardappelmeel, maisbloem, tapiocabloem, teff, boekweit, polenta, maïzena, sojameel, glutenvrije voeding, rijstvermicelli, maispasta, quinoa, amarant, gierst, sorghum, rijst, mais, lupine.
2. Schaaldieren
Korte introductie van: Schaaldieren
Iemand met een schaaldierenallergie reageert allergisch op het eiwit dat aanwezig is in de spieren van schaaldieren (dus niet de schaal zelf).
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken. Sommige mensen krijgen al een allergische reactie door het aanraken of inademen van de geur van schaaldieren.
Soorten en alternatieve benamingen:
Krab, gamba, garnaal, kreeft, langoustine, scampi, langoest.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er veel soorten schaaldieren zijn.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Surimi, trassi, sambal, zeebanket, paella, kroepoek, salades, sauzen, bouillabaisse, fruits de mer, vissaus, petis udang, frutti di mare.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Vlees en vleesvervangers. Daarnaast kan gebruik worden gemaakt van zeekraal of zeewier (o.a. nori & wakame) om toch een ziltige smaak toe te voegen aan gerechten.
Weekdieren zijn vaak geen geschikte alternatieven.
3. Eieren
Korte introductie van: Eieren
Een kippenei-allergie komt vooral voor bij kinderen. De allergie wordt veroorzaakt door een allergische reactie op de eiwitten, welke zitten in zowel het eiwit als eigeel.
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Soorten en alternatieve benamingen:
Eigeel, eiwit, heel ei, eipoeder, lecithine (E322), lysozyme (E1105), ovosucrol, albumine, conalbumine, globuline, levitin, ovalbumine, ovomucoid, ovovittelline, ovalmucine, vitellin, lipovittelin.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Advocaat, mayonaise, sauzen, salades, bakmixen, koekjes, cake, pasta, schuimgebakjes, ijs, desserts, pannenkoeken, poffertjes.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
In zoete gerechten kan 1 ei vervangen door ½ rijpe banaan of 50 gram appelmoes.
In hartige gerechten kan 1 ei vervangen door 50 gram tomatenpuree of aardappelpuree, maar ook door 2 eetlepels maïzena of aardappelzetmeel vermengd met 2 eetlepels water. Daarnaast kan ook 50 gram verkruimelde tofu gebruikt worden.
4. Vis
Korte introductie van: Vis
Bij een visallergie reageren mensen vaak op meerdere soorten vis (die vaak biologisch aan elkaar verwant zijn).
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Een histaminevergiftiging wordt soms verward met een visallergie. De symptomen zijn vergelijkbaar echter de oorzaak is verschillend. Niet-verse vis kan (veel) histamine bevatten en zorgen voor allergische reacties. Vooral ingeblikte vis -zoals tonijn en sardines- kunnen veel histamine bevatten.
Soorten en alternatieve benamingen:
Kabeljauw, tonijn, zalm, haring, forel, makreel, paling, ansjovis, heek, sardine, schol, heilbot, pangasius, tilapia, schelvis, tong.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel soorten vis zijn.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Bouillabaisse, vissaus, kibbeling, lekkerbek, pizza, marinade, rolmops, sushi, surimi, worcestersaus, salades, sauzen, zeebanket, paella, frutti di mare.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Vlees, vleesvervangers, schaaldieren of weekdieren.
5. Pinda
Korte introductie van: Pinda
Pinda’s behoren tot de levensmiddelen die het vaakst (zeer) hevige allergische reacties veroorzaken. De pinda behoort tot de familie van de peulvruchten.
Een pinda-allergie geeft het vaakst aanleiding tot een anafylactische shock: waarbij o.a. de luchtwegen vernauwen, het gezicht en de nek opzwellen en de bloeddruk daalt. Het toedienen van een injectie met adrenaline en het bellen van 112 is dan noodzakelijk.
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken. Sommige mensen krijgen al een allergische reactie door het aanraken of inademen van de geur van pinda’s.
Soorten en alternatieve benamingen:
Aardnoten, grondnoten, apennoten, olienoot, arachidenoot.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Pindakaas, satésaus, koekjes, nougat, vegetarische vleesvervangers, mueslirepen, sate(kip)schnitzels, candybars, borrelnoten, studentenhaver, notenmix, chocopinda’s, gado gado, seroendeng, katjang pedis.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Pindakaas kan bijvoorbeeld vervangen worden door: tahin.
Noten en soja zijn vaak geen geschikte alternatieven.
6. Soja
Korte introductie van: Soja
Soja behoort tot de familie van de peulvruchten. Een soja-allergie wordt veroorzaakt door een allergische reactie op de eiwitten die in soja zitten.
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Soorten en alternatieve benamingen:
Sojabonen, sojabloem, sojavezel, sojadrink, soja proteïne, tofoe, tofu, tahoe, tempeh.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Sojasaus, ketjap, sojamelk, sojadrink, tofoe, tahoe, tempeh, soepen, kruidenmixen, vegetarische vleesvervangers, natto, miso, okara.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Sojadrink kan vervangen worden door: melk of bijvoorbeeld plantaardige varianten, zoals amandeldrink, haverdrink, rijstdrink, kokosdrink, hazelnootdrink.
Sojabloem kan vervangen worden door: tarwebloem, maisbloem of rijstebloem.
Sojasaus kan vervangen worden door: balsamicoazijn met kruiden.
7. Melk (inclusief lactose)
Korte introductie van: Melk (inclusief lactose)
Een koemelk(eiwit)allergie komt vooral voor bij kinderen. De allergie wordt veroorzaakt doordat er gereageerd wordt op de eiwitten in melk.
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Bij een lactose-intolerantie is er géén sprake van een allergie, maar van een intolerantie. Het lichaam heeft een te kort aan het enzym lactase, wat nodig is om lactose goed te verteren.
De hoeveelheid van consumptie maakt wel uit, want bij een intolerantie zijn er namelijk grenswaarden. Deze grenswaarde is echter afhankelijk van de persoon en de situatie. Voorkom daarom ook altijd bij een intolerantie ieder spoortje allergeen.
Soorten en alternatieve benamingen:
Melkeiwit, wei, melksuiker, caseïne, caseïnaat, lactose, lactalbumine, lactoglobuline, lactoferrine, boterconcentraat, boterolie.
Het gaat om melk afkomstig van de volgende dieren: o.a. koeien, geiten, schapen of paarden.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Melk (in alle vormen), melkpoeder, room, crème fraîche, sour cream, yoghurt, vla, pudding, kwark, pap, roomboter, ghee, kefir, ijs, kaas, smeerkaas, margarine/halvarine, chocolade, brood, gebak, koekjes, cake, pannenkoeken, poffertjes, chocolademelk, fristi, rivella, taksi, vleeswaren, salades, sauzen, snoep, soep, snacks, kruidenmixen, groenten a la crème.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Melk kan vervangen worden door: plantaardige varianten, zoals sojadrink*, amandeldrink*, haverdrink*, rijstdrink*, hazelnootdrink*, kokosdrink.
* deze plantaardige vervangers worden in de volksmond vaak aangeduid met “melk”, maar dit is geen juiste benaming.
In Europese landen geldt de volgende wetgeving:
De benaming “melk” mag uitsluitend worden gebruikt voor het product dat normaal door de melkklieren wordt afgescheiden en wordt verkregen door het melken. Daarom worden deze plantaardige vervangers nu bijvoorbeeld sojadrink of amandeldrink genoemd.
In het geval van lactose-intolerantie kan er gebruik worden gemaakt van lactosevrije zuivel (waarbij de lactose door een technologisch proces al omgezet is en het lactosegehalte van deze zuivelproducten vaak <0,1 gram/100 gram is). Dit is echter géén vervanging als iemand een koemelk(eiwit)allergie heeft, omdat er in lactosevrije melk nog wel steeds eiwitten aanwezig zijn.
8. Noten (amandelen, hazelnoten, walnoten, cashewnoten, pecannoten, paranoten, pistachenoten en macadamianoten)
Korte introductie van: Noten (amandelen, hazelnoten, walnoten, cashewnoten, pecannoten, paranoten, pistachenoten en macadamianoten)
Noten worden in de plantkunde omschreven als een niet-openspringende, éénzadige, enkelvoudige dopvrucht met verhoute vruchtwand. Maar onderstaande noten zijn dit echter niet allemaal (botanisch gezien). Zo behoort de amandel tot de steenvruchten en is een pistachenoot eigenlijk het zaad van de pruikenboomfamilie.
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken. Sommige mensen krijgen al een allergische reactie door het aanraken of inademen van de geur van noten.
Soorten en alternatieve benamingen:
Schaalvruchten, amandelen, hazelnoten, walnoten, cashewnoten, pecannoten, paranoten, pistachenoten en macadamianoten*.
Bombaynoot, cachounoot of olifantsluis (cashewnoot)
Okkernoot (walnoot)
Brazielnoten of amazonianoten (paranoot)
Pimpernoot (pistachenoot)
* deze lijst is niet volledig, echter zijn dit wel de meest voorkomende noten.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Nougat, candybars, studentenhaver, notenmix, chocoladepasta, pesto, marsepein, sauzen, salades, muesli, ijs, desserts, vleeswaren, graanrepen, gebak, bitterkoekjes.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Pijnboompitten, zonnebloempitten of pompoenpitten zijn goede alternatieven.
Pinda en soja zijn vaak geen geschikte alternatieven.
Opmerking: een kokosnoot is trouwens géén noot en nootmuskaat is ook niet afkomstig van een noot.
9. Selderij
Korte introductie van: Selderij
Selderij kennen we als bleek-, knol- en bladselderij. In Nederland komt een allergie voor selderij niet zo vaak voor, maar in Centraal-Europese landen komt het bij 3-10% van de bevolking voor.
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Soorten en alternatieve benamingen:
Bladselderij, knolselderij, bleekselderij, bosselderij, snijselderij, struikselderij, selderijzaad, selderijzout, selderie, sellerie, selder.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Groentesappen, bouillon, soepen, salades, sauzen, vleeswaren, kruidenkaas, kruidenboter, gemengde kruiden & specerijen, tafelzuren (augurk, zilverui), kruidenbuiltje/kruidenboeket.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Peterselie(wortel) en maggiplant zijn goede alternatieven.
10. Mosterd
Korte introductie van: Mosterd
Mosterd wordt gemaakt van gele, bruine of zwarte mosterdzaden. In Nederland komt een allergie voor mosterd niet erg vaak voor. In Frankrijk en Spanje daarentegen wel, namelijk bij 1-7% van de bevolking.
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Soorten en alternatieve benamingen:
Mosterdzaad, mosterdmeel, mosterdpoeder, mosterdblad.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Mosterd, bouillon, soepen, salades, sauzen, vleeswaren, fritessaus, mayonaise, ketchup, piccalilly, chutney, curry’s, mosterdkaas, gemengde kruiden & specerijen, tafelzuren (augurk, zilverui), kruidenbuiltje/kruidenboeket.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Mierikswortel of wasabi zijn goede alternatieven.
11. Sesamzaad
Korte introductie van: Sesamzaad
Een allergie voor sesamzaad komt (nog) niet zo vaak voor, echter is er wel een toename de laatste jaren (doordat er steeds meer sesamzaad wordt gegeten). Sesamzaad zijn de zaadjes van de plant sesam (familie Pedaliaceae).
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Soorten en alternatieve benamingen:
Sesamzaad, sesam.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Brood, crackers, knäckebröd, tahin(tahini), gomasio, Japanse zoutjes, falafel, koekjes, halva(helva), bladerdeeghapjes, hummus, zoute stengels, furikake.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Zonnebloem- en pompoenpitten zijn goede alternatieven.
Bij een sesamallergie is er namelijk (in de toekomst) kans op een allergie voor andere zaden zoals maan- en lijnzaad.
12. Zwaveldioxide en sulfiet (E220 – E228) bij concentraties van meer dan 10 mg SO2 per kilo of liter
Korte introductie van: Zwaveldioxide en sulfiet (E220 – E228) bij concentraties van meer dan 10 mg SO2 per kilo of liter
Sulfieten zijn zouten die het sulfiet-ion “SO32−“ bevatten. Van nature komt sulfiet in bepaalde voedingsmiddelen voor, maar het kan er ook aan worden toegevoegd (in de vorm van bijvoorbeeld een conserveermiddel).
Soorten en alternatieve benamingen:
E220 t/m E228, natriumbisulfiet, kaliumbisulfiet, E150b, E150d, E163, zwaveligzuur.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Wijn, gedroogde (en gekonfijte) vruchten, citroensap, tomatenpuree, melasse, paddenstoelen/champignons, vlees(waren), fruit- en groenteconserven, whisky, rum, sauzen, salades, aardappelproducten, tafelzuren (augurk, zilverui), jam, mosterd, (wijn)azijn.
Sommige groentes bevatten van nature sulfiet (o.a. knoflook, prei, ui, sjalot, bieslook en daslook).
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Een goed alternatief is er eigenlijk niet, aangezien sulfiet of al van nature aanwezig is in het product of in het product zit door de gebruikte conserveermiddelen.
13. Lupine
Korte introductie van: Lupine
Lupine behoort net als pinda tot de vlinderbloemenfamilie. Sinds de jaren 90 wordt lupinemeel veelvuldig gebruikt in levensmiddelen, waardoor lupine in 2006 ook is toegevoegd aan de wettelijk verplichte allergenen. De laatste tijd komt een allergie voor lupine vaker voor, omdat het een goedkope grondstof is en steeds vaker aan producten wordt toegevoegd.
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Soorten en alternatieve benamingen:
Lupinemeel, lupinebloem, lupinezaad, lupineboon, lupine-eiwit, bonenmeel.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Bakkerijproducten, pastasoorten, deegwaren, loempia’s, salades, sauzen, vleeswaren, vleesvervangers, koekjes, pizza’s, pannenkoeken/poffertjes.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Producten op basis van tarwe, rogge, gerst, haver, spelt, quinoa, amarant, gierst, sorghum, rijst, mais.
Pinda en soja zijn vaak geen geschikte alternatieven (aangezien deze ook behoren tot de peulvruchtenfamilie).
14. Weekdieren
Korte introductie van: Weekdieren
Iemand met een weekdierenallergie reageert allergisch op het eiwit dat aanwezig is in weekdieren.
De hoeveelheid van consumptie maakt niet uit. Elk spoortje kan al (ernstige) klachten veroorzaken.
Soorten en alternatieve benamingen:
Koppotigen: inktvis, zeekat, pijlinktvis
Buikpotigen: slakken, escargots, wulken, alikruiken, abalone
Tweekleppigen (oftewel de schelpdieren): mosselen, oesters, kokkels, St. Jakobsschelpen, scheermesjes
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er veel soorten weekdieren zijn.
Producten die (mogelijk) het allergeen bevatten:
Oestersaus, zeebanket, paella, salades, sauzen, bouillabaisse, fruits de mer, calamari, frutti di mare.
Let op: deze lijst is niet compleet, aangezien er heel veel producten zijn die (mogelijk) dit allergeen bevatten.
Mogelijke alternatieven:
Vlees en vleesvervangers. Daarnaast kan gebruik worden gemaakt van zeekraal of zeewier (o.a. nori & wakame) om toch een ziltige smaak toe te voegen aan gerechten.
Schaaldieren zijn vaak geen geschikte alternatieven.