Misleiding of verleiding?
In een vorige blog is het onderwerp voedselfraude al aan bod gekomen. In dit blog meer over misleiding op etiketten.
Wat zijn de verschillen tussen misleiding en voedselfraude?
De NVWA maakt een onderscheid tussen misleiding en voedselfraude. Bij misleiding gaat het specifiek om bepaalde informatie die de producent of retailer aan de consument verstrekt over een product wat niet juist is. Het is veelal een manier om een consument te verleiden tot de aankoop van een bepaald product. Het is gebaseerd op een bepaalde verkoopstrategie, zodat een product zo aantrekkelijk mogelijk wordt bevonden.
Bij voedselfraude probeert de producent of retailer bewust de herkomst, productiemethode of de werkelijke inhoud te maskeren. Bij voedselfraude gaat het altijd om opzettelijk gedrag en bij misleiding kan dit ook in meer of mindere mate onbewust gaan. In beide gevallen gaat het wel om geld. Misleiding kan overigens wel uiteindelijk leiden tot voedselfraude.
Welke vormen van misleiding zijn er?
Er zijn verschillende vormen van misleiding op voedselverpakkingen. De Consumentenbond heeft hier onderzoek naar gedaan en kwam de volgende vormen van misleiding in de praktijk met regelmaat tegen:
- Ingrediënten die op een verpakking worden benoemd of worden afgebeeld, maar die nauwelijks in het product voorkomen of soms helemaal niet
- Het product lijkt gezonder door:
-
- het onjuist gebruik van voedings- en gezondheidsclaims
- het verdoezelen van “ongunstige” ingrediënten (met name suikers en/of (verzadigd) vet)
- het onjuist gebruik van de term “volkoren”
- het gebruik van niet-realistische portiegroottes
- Het product bevat -niet wettelijk vastgelegde- claims zoals “ambachtelijk”, “natuurlijk”, “vers”, “authentiek” of “verantwoord”
- Er wordt informatie achterwege gelaten. Bijvoorbeeld het niet vermelden van vlees dat uit samengestelde stukjes vlees bestaat
Het verstrekken van eerlijke informatie geldt dus niet alleen voor de benaming en vermeldingen, maar ook voor alle informatie (bijvoorbeeld een logo) op een verpakking.
Maar ook het ontbreken van de vermelding van een behandeling die een product heeft ondergaan, zoals bij bijvoorbeeld vers sinaasappelsap dat voor de houdbaarheid een hittebehandeling heeft ondergaan. De benaming ‘vers sinaasappelsap’ is dan onjuist met betrekking tot de aard en de wijze van vervaardigen. Maar ook een onvolledige benaming is misleidend. Denk bijvoorbeeld aan appelsap als dat bereid is uit geconcentreerd appelsap.
Een ander voorbeeld is tweevoudige kwaliteit van producten. Enkele jaren geleden kwam nog in het nieuws dat enkele Oost-Europese landen o.a. Coca-Cola en Nutella chocoladepasta van mindere kwaliteit ontvingen dan bijvoorbeeld West-Europese landen. Ook dit is wettelijk gezien misleidend.
Wat zegt de wetgeving?
In het algemeen mag een benaming, vermelding, afbeelding of een voorstelling nooit een verkeerde indruk geven aan een consument, waardoor hij/zij zich misleid voelt. Het mag dus geen onjuiste suggestie wekken. In Verordening 1169/2011 zijn in artikel 7 specifieke voorschriften gegeven aangaande eerlijke informatieverstrekking. Hierin wordt aangegeven dat voedselinformatie niet misleidend mag zijn.
Verleiding (of misleiding) van de consument?
Er is een zeer dunne scheidingslijn tussen misleiding en verleiding van de consument. Iedereen kent wel die mooie afbeeldingen en slogans op de verpakkingen van voedingsmiddelen. Helaas zijn deze (vaak) puur en alleen om de consument te verleiden het product te kopen.
Denk maar aan de afbeelding van grote stukken fruit of een pak yoghurt waar nog geen 0,5% van deze fruitsoort inzit. Deze fruitafbeelding staat op de voorkant van de het pak yoghurt vermeld om de indruk te wekken dat de yoghurt boordevol fruit zit en dus “gezond” is. In werkelijkheid zit er maar een heel klein beetje fruit in (en waarschijnlijk een heleboel suiker, waardoor de “gezond” ogende yoghurt helemaal niet gezond meer is).
Stellingen – waar of niet waar?
- De term “natuurlijk” geeft aan dat een product vrij is van E-nummers.
Dit is niet juist. De term zegt niks over het gebruik van E-nummers. Het zegt ook niks over het soort E-nummers wat in een product voorkomt. De term “natuurlijk” is niet vastgelegd in de Warenwet en mag dus naar eigen inzicht gebruikt worden op een etiket.
- De term “rijk aan” geeft aan dat een product gezond is.
Dit is niet altijd juist. Een product met een claim hoeft niet altijd een gezond product te zijn. Zo kan bijvoorbeeld een koekje met extra calcium nog steeds veel calorieën, suiker en (verzadigd) vet bevatten.
- De term “ambachtelijk” geeft aan dat iets volgens traditionele wijze of volgens traditioneel recept gemaakt is.
Dit is niet juist. De term is niet vastgelegd in de Warenwet en zegt daarom niet zoveel. Ditzelfde geldt ook voor het woord “artisanaal”. Een product kan dus evengoed in een fabriek zijn gemaakt en het hoeft ook niet te betekenen dat er een generatie oude receptuur is gebruikt zonder toevoegingen.
- De term “light” geeft aan dat er altijd veel minder kilocalorieën in een product zitten.
Dit is niet altijd juist. De term “light” betekent dat er, vergeleken met de gewone variant, minimaal 30% minder kilocalorieën, vet of suiker in een product zit. In bijvoorbeeld light-chips zit minstens 30% minder vet dan in vergelijkbare chips, maar bevat gemiddeld “maar” 10% minder kilocalorieën. Bij de meeste frisdranken is het aantal kilocalorieën vaak wel veel lager bij de “light” variant tegenover die van de normale variant.
- De term “zonder suiker toegevoegd” betekent dat er ook echt geen suiker in een product voorkomt.
Ook dit is niet juist. Een product kan van nature aanwezige suikers bevatten.
